Görme Olayı Nasıl Gerçekleşir? Edebiyatın Işığında Bir Bakışın Anatomisi
Bir edebiyatçı için görmek, yalnızca ışığın retinaya düşmesi değildir; kelimelerin, imgelerin ve duyguların gözden kalbe uzanan sessiz yolculuğudur. Yazmak da görmek gibidir: Göz nasıl ışığı yakalar ve anlam haline dönüştürürse, yazar da kelimeleri yakalar, onlardan anlam üretir. Görme eylemi, tıpkı bir romanın ilk cümlesi gibi başlar — farkında olmadan, ama kaçınılmaz bir yönelimle. Bu yazıda “Görme olayı nasıl gerçekleşir?” sorusuna yalnızca biyolojik değil, edebi bir mercekten bakacağız. Çünkü bazen göz, bir şiirin metaforu kadar derindir.
1. Işığın Doğuşu: Algının Başlangıcı
Her şey ışıkla başlar. Kornea, gözün ilk perdesidir — bir sahne perdesi gibi, dünyanın bütün renklerini içeri davet eder. Işık, gözbebeğinden geçerken tıpkı bir hikâyenin giriş cümlesi gibi, neyin görüneceğini belirler. Çok fazla ışık, gerçeği yakar; azıysa karanlıkta bırakır. Bu denge, edebiyatın da özüdür: Işığı doğru ayarlamak, yani gerçeği ne kadar göstereceğini bilmek.
Virginia Woolf’un bilinç akışı tekniğiyle yazdığı romanlarda olduğu gibi, ışık da bir bilinç akışı taşır: dış dünyadan içe, gözden zihne. Her ışık kırılması, bir düşüncenin doğuşuna benzer. Görme olayının ilk aşaması, aslında bir anlam doğumudur.
2. Lens: Odaklanmanın Edebî Sanatı
Gözdeki lens, ışığı odaklar; tıpkı bir yazarın duyguları, olayları ya da imgeleri belli bir noktada yoğunlaştırması gibi. Lens, dünyanın karmaşasını bir düzene sokar, hikâyeyi berraklaştırır. Bu süreçte odaklanma yalnızca görsel değil, duygusaldır da. Çünkü insan, gözleriyle olduğu kadar duygularıyla da odaklanır.
Dostoyevski’nin karakterleri de böyledir: Gözleri hep bir şeye odaklanır — suça, vicdana, Tanrı’ya… Bu odak, aslında içsel bir mercektir. Görmenin ikinci aşaması, bir anlam seçimidir. Herkes aynı manzaraya bakar, ama kimisi günbatımını görür, kimisi karanlığın yaklaşışını.
3. Retina: Işığın Hikâyeye Dönüşü
Retina, gözün edebi belleğidir. Işığın hikâyeye dönüştüğü, görselin anlam kazandığı yerdir. Burada milyonlarca ışık sinyali, renge, şekle ve harekete dönüşür. Fakat bu dönüşüm, tıpkı bir romanın yazım süreci gibi karmaşıktır; her sinyal bir karakter, her nöron bir cümle gibidir.
Marcel Proust’un “Kayıp Zamanın İzinde” adlı eserinde belleğin nasıl bir duyusal çağrışımla canlandığını hatırlayalım. Görme de böyle işler: Bir görüntü yalnızca o anda değil, geçmişin yankısıyla birlikte algılanır. Bu yüzden göz, yalnızca dışarıya değil, içeriye de bakar. Görme olayı burada bir edebi hafıza sürecine dönüşür — dış dünyanın görüntüsüyle iç dünyanın hatırası birleşir.
4. Optik Sinir: Görselin Zihne Taşınması
Retinada oluşan görüntü, optik sinir aracılığıyla beyne taşınır. Bu, kelimelerin okuyucunun zihnine ulaşması gibidir. Görüntü, orijinal halinden çıkar; yorumlanır, yeniden yazılır, dönüştürülür. Beyin, tıpkı bir edebiyat eleştirmeni gibi, gördüğünü anlamlandırır.
Bu aşamada görme, tamamen öznel hale gelir. Bir şiirdeki metafor nasıl okuyucudan okuyucuya değişirse, bir görüntü de her insanda farklı yankı bulur. Bu yüzden, “gerçek” diye gördüğümüz şey aslında bir yorumdur. Göz yalnızca malzemeyi toplar; anlamı, beyin ve ruh birlikte yazar.
5. Beyin: Görmenin Anlatıya Dönüşü
Görme olayının son aşaması, beynin bu sinyalleri yorumlamasıdır. Yani ışık artık bir hikâyeye dönüşür. Bu noktada biyolojik süreç tamamlanır, ama edebi süreç başlar. İnsan, gördüğünü anlatmak ister; çünkü görmek, paylaşmadan eksik kalan bir eylemdir.
Shakespeare’in Hamlet’i “Görmek mi, görmek istememek mi?” dercesine tereddüt eder. Çünkü görmek bazen bir yük, bazen bir armağandır. Görmenin edebi anlamı da burada gizlidir: Her ışık bir farkındalık getirir, ama her farkındalık bir yüzleşmeyi zorunlu kılar.
Sonuç: Görmek, Anlamı Yazmaktır
Görme olayı sırasıyla; ışığın korneadan geçmesi, lensle odaklanması, retinada görüntü oluşması, optik sinirle beyne iletilmesi ve beyinde anlam kazanması şeklinde gerçekleşir. Ancak edebiyatın dilinde bu sıralama, aynı zamanda bir anlamın doğum sürecidir. Her yazar, her okuyucu, her insan aslında bu biyolojik mucizenin edebi izdüşümünü yaşar: görmek, anlamak ve anlatmak.
Belki de insan, görmeyi öğrendikçe değil; anlamlandırmayı öğrendikçe gerçekten “gören” olur. Çünkü ışık gözden geçer, ama hakikat kalpten süzülür.
Şimdi siz de düşünün: Hangi görüntü sizin için bir hikâyeye dönüştü? Yorumlarda kendi görsel anılarınızı paylaşın; çünkü her bakış, yeni bir edebi metnin başlangıcıdır.